Kroonverankering of takverankering & plakoksels

In dit artikel: wat zijn plakoksels, wat zijn de gevaren en hoe kan je met een takverankering of kroonverankering het risico kleiner maken?

Klimmend bomen afbreken is het meest spectaculair, maar altijd jammer want de boom verdwijnt. Het enige dat overblijft zijn foto's en bergen hout. Het tegenovergestelde is verankeren, geen zaagwerk, puur klimmen voor behoud. Dat maakt verankeren een mooi onderdeel van het vak. Door het risico van een plakoksel re reduceren kan de boom duurzaam behouden blijven. En iedereen kan je werk zien.
 

Verzwakte aanhechting van een tak: plakoksel

Als 2 takken uit dezelfde oksel te steil omhoog groeien kan een plakoksel of kleeftak ontstaan. Een plakoksel is een vork in een boom waarbij de splitsing niet goed gevormd is. Er zit bast tussen de 2 armen van de vork, waardoor de aanhechting niet sterk genoeg is - dit is een gevaar.

bron: C. Mattheck 2015

Links een normale V-vormige takoksel, rechts een V-vormige oksel met bastinsluiting: een plakoksel of zwakke aanhechting dus een risico.


Eigenlijk is z'n oksel met bastinsluiting een scheur, die bast zorgt niet voor stevigheid. De boom wil dikker groeien maar dat kan niet: z'n buurman zit in de weg. Als noodmaatregel groeit de boom extra hout waar hij wel kan groeien, aan de zijkant...


Je krijgt olifantsoren aan de zijkant, het symptoom van een plakoksel.

Nog een voorbeeld op hoogte:


Op bovenstaande foto kreeg ik mijn klimlijn niet meer terug, zat klem tussen de armen.

Of juist heel laag:


De gevolgen zijn hier goed zichtbaar aan de andere kant:



Het risico van bastinsluiting zie je pas echt goed als je een plakoksel in plakken zaagt. Op de volgende foto een dwarsdoorsnede:



De bastinsluiting vormt in feite een scheur, hier kan hout niet hechten en dus niet voor stevigheid zorgen.

Door de verminderde stevigheid kunnen de slecht aangehechte takken ook regelmatig breken tijdens een storm. Dat ziet er zo uit:



Enkel het onderste deel hield de tak op z'n plek, het was te weinig, tijdens een storm uit precies de meest ongunstige richting of tijdens een windvlaag breekt zo'n tak vroeg of laat uit.


En op de volgende foto kan je zien dat ook grote monumentale bomen uit kunnen scheuren door een plakoksel. Hier is een arm afgebroken en een jaar later de andere arm:


Dit formaat vallend hout kan alles verwoesten wat eronder staat.
 

Voorbeeld van een vork zonder plakoksel

De vorming van horizontale vezels zorgen voor stevigheid, de kans op scheuren is dan zeer laag.
 

Bijzonder voorbeeld

Na het vellen van de gehele boom breekt bij het vallen het oksel.

 

Voorkomen van plakoksels en oorzaken

De oorzaak van een plakoksels kan meerdere oorzaken hebben. Sommige boomsoorten hebben er meer aanleg voor dan de andere. Robinia, de beuk en de esdoorn zijn er gevoelig voor. Vaak is de oorzaak dat een boom in de schaduw staat en zo snel mogelijk naar het licht wil groeien. Hierdoor ontstaan steile takken en armen. Die steile opgaande vorm is een oorzaak.

Een andere oorzaak is genetische aanleg, sommige boomsoorten (beuk, eik) zijn niet te vermeerderen uit stek, enkel uit zaad, daarom is bij die soorten elk individu uniek, met soms minder fijne eigenschappen als gevoeligheid voor het vormen van plakoksels.

De eerste kans dus om een plakoksel te voorkomen is een keuze van de kweker: welke moderplant of welk zaad wordt gebruikt? Een deel van de problemen kan opgelost worden door de keuze van materiaal met zo weinig mogellijk 'aanleg' voor het vormen van plakoksels.

De volgende kans om problemen te voorkomen is bij de jonge boom: zaag één van de 2 armen weg. Dit kan alleen bij dunne takken, bij grote takken zou een wond ontstaan die voor nog grotere problemen (rotting) zou kunnen zorgen.

Heb je een boom welke niet van de kweker komt, zoals vrije vestigingen, dan is het nuttig om naar de boom te laten kijken. Ook al is de boom nog maar een paar centimeter groot, je gaat de ingehuurde specialist terugverdienen.
 

Meer over boomsoorten

Beuken zijn notoire 'veelplegers' als het gaat om het vormen van plakoksels. In de zomer tijdens een windstille dag in het Speulderbos kan je dit soms horen. Het Speulderbos is een beukenbos met genetisch origineel materiaal, een natuurlijk bos dus. Hier staan duizenden zeer oude beuken. Hier breekt zo regelmatig een arm af dat als je er een paar dagen bent je het kan horen kraken en vallen.


Op bovenstaande arm zat arm volledig in het blad, niets aan te zien, en toch op een windarme dag afgerbroken. Zwammen hebben hier ook een rol gespeeld om het oksel verder te ondermijnen.

Andere bomen waar plakoksels makkelijk in kunnen ontstaan zijn: esdoorn, es, paardenkastanje en de populieren.
 

Plakoksels in naaldbomen

Plakoksels in naaldbomen zijn zeldzamer, omdat naaldbomen een doorgaande spil of stam hebben met dunne zijtakken in kransvorm. Soms ontstaan 2 of meerstammige bomen, deze hebben een kans om plakoksels te vormen.


Op bovenstaande foto een naaldboom met plakoksel/olifantsoren.



Op bovenstaande foto een oude thuja. Dit was vroeger een gesnoeide haag welke uitgegroeid is tot een hele grote boom - met plakoksel.

Bij sparren kan het voorkomen dat er een kroon uitbreekt waarna de boom toch met 2 armen omhoog blijft groeien - dit kan een plakoksel worden.

Dennen is een verhaal apart, deze groeien zo grillig dat plakoksels zeer zeldzaam zijn.


Bovenstaande den heeft een zwaar leven gehad, de kop is er ooit uitgewaaid. Maar er is  geen plakoksel ontstaan omdat zich er geen 2 takken omhoog gevormd hebben maar een enkele - en dan ook nog met een flauwe bocht omhoog. Dit is kenmerkend voor de den en kan een verklaring zijn waarom dennen zeer zelden plakoksels vormen.
 

Herkenning van het gevaar

Later mogelijke oplossingen eerst de herkenning van het gevaar.

In de vakliteratuur is het goed beschreven wat een plakoksel is, ook heb ik vele bomen met plakoksels in stukken gezaagd zodat ik kon bekijken wat de precieze situatie was. Het moeilijke is echter om bij grensgevallen de situatie goed in te schatten. Je hebt hierboven natuurlijk de meest duidelijke gevallen gezien.

De meeste plakoksels hebben een hoek van de scherpe V van 20 to 25 graden of minder.
 

De omgeving

Het is bij minder duidelijke gevallen van belang om ook de omgeving te bekijken. Wat voor gevaar kan een breuk geven? Staat onder de boom een oud schuurtje of een kampeerder?
 

Risicoboom

Tijdens een boomveiligheidscontrole kan een boom als risicoboom gezien worden door een plakoksel. Een plakoksel en houtrot zijn de voornaamste risico's.
 

Ingescheurd plakoksel

Een plakoksel hoeft niet altijd geheel af te breken, soms scheurt een plakoksel alleen in, of verder in.


Op bovenstaande foto is een van de meest gevaarlijke situaties op het gebied van boomveiligheid zichtbaar: een ingescheurd plakoksel. Nu is de boom accuut gevaarlijk, elk moment kan het hout verder inscheuren en de arm naar beneden komen - in dit geval op een veel gebruikt parkeerterrein.

Als je een opgescheurd plakoksel zien dan is het zaak binnen uren en niet binnen dagen te handelen. Bel desnoods de brandweer.
 

Een verankering - breuk en schade voorkomen

Voor opgescheurde bomen is bijna altijd kap de enige oplossing. Voor nog niet beschadigde bomen is meestal een kroonverankering een aantrekkelijke oplossing. Met aantrekkelijk bedoel ik dat het risico teruggebracht wordt naar een zeer aanvaardbaar niveau voor redelijke kosten. Verankeren hoeft niet duur te zijn, vanaf 300 euro voor kleine bomen, vaak veel goedkoper dan kappen.

Overigens kan je het kroonverankering of takverankering noemen, een kroonverankering is een anker tussen 2 takken of armen.
 

Schets kroonanker

De oranje lijn in de schets stelt het anker voor. Het doel van het anker is 2 voudig:

1. voorkom breuk - zorg ervoor dat de armen niet te ver uit kunnen zwaaien tijdens een storm
2. en als het oksel dan toch breekt - dan zorgt het anker ervoor dat het afgebroken deel niet valt maar in het anker blijft hangen (zie voorbeeld) of kijk naar de volgende film.

Zo is de kans op schade veel kleiner.

Een anker in de boom:

 

Het materiaal en de techniek

Er zijn tegenwoordig mooie verankeringen op de markt beschikbaar. Voor moderne verankeringen hoeven geen gaten in de boom geboord te worden. Bovendien brengen we de verankering niet strak aan, zelfs iets los. Dit omdat dan de takken of armen van de boom nog vrij kunnen bewegen en daardoor sterker zullen worden door diktegroei. De boom vormt reactiehout in jargon.

Hoe het anker eruit ziet in z'n geheel kan je het beste zien door een foto van een miniatuur:


De verdikking in het midden is een demper, deze zorgt ervoor dat het anker veerkrachtig wordt, bij een windvlaag ontstaan dan geen schokken door het anker. Mocht nou tijdens een storm de wind een tak of arm tot een grote uitslag of beweging dwingen dan zal de verankering de beweging begrenzen.

Op onderstaande foto kan je zien dat de lijn, een kunstvezelkabel eigenlijk hol is.


Hierdoor kan je in de boom op hoogte het anker om een tak installeren door een splits te maken, het einde van de lijn steek je in een gemaakte opening.




Met een kleurmarkering kan je later vanaf de grond zien in welk jaar het anker geplaatst is. Een anker gaat 10 jaar mee. Dat wil niet zeggen dat de boom maar eens in de 10 jaar op veiligheid gecontroleerd hoeft te worden.
 

De boom in

 

Juridisch

Juridisch zijn er een aantal overwegingen te maken, de omgevingsvergunning en de aansprakelijkheid.
 

De omgevingsvergunning

In veel gemeenten is een omgevingsvergunning nodig om te mogen kappen bij sommige bomen. Een plakoksel kan een goede reden zijn om een vergunning te krijgen. Een ingescheurd plakoksel zeker.
 

Aansprakelijkheid

Ben je aansprakelijk als je geen anker hebt laten plaatsen en de afgebroken tak veroorzaakt schade bij een ander? Schending zorgplicht? Kelderluikcriteria?

Hoge raad 2013:
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:PHR:2013:19:

"De rechtbank stelt voorop dat de aanwezigheid van bomen op zichzelf reeds risico’s met zich brengt. Ook gezonde bomen en takken zonder enig (mechanisch) gebrek kunnen (bij (zware) storm) immers omvallen, afbreken of afscheuren en daardoor met mensen of zaken in aanraking komen waardoor (letsel)schade kan worden veroorzaakt, zonder dat daarvan enig verwijt valt te maken aan degene die verantwoordelijk is voor het beheer en onderhoud van die bomen. Zoals de deskundige dat kernachtig heeft weergegeven: leven met bomen is leven met risico’s."

"[..] oordeelt de rechtbank dan ook dat de relatief geringe mate van waarschijnlijkheid dat een tak met een plakoksel – in vergelijking met een gezonde tak – afscheurt, afgezet tegen de kostbaarheid en ingrijpendheid van de te treffen veiligheidsmaatregelen, de door de provincie bij het beheer van haar bomenbestand in acht te nemen zorgvuldigheidsnorm niet met zich brengt dat zij met betrekking tot alle takken met plakoksels maatregelen ter voorkoming van het afscheuren van die takken (kroonverankering of kappen) had moeten treffen."
 

Bijzondere plakoksels

Hieronder een aantal opmerkelijke plakoksels.
 

Anker vangt afgebroken tak

Na een storm hing een afgebroken tak of kroondeel, zo groot als een boom op zich in het anker


Dit komt weinig voor maar laat wel zien hoe effectief het anker is als de tak toch breekt. Lees meer over deze boom: Noodkap monumentale boom na stormschade.
 

Arm leeft door en wordt harpboom

 

soort:         Quercus robur (eik)
verhaal:       plakoksel zorgt voor takbreuk
veiligheid:    nvt
toekomst:      goed
coordinaten:   52.9245308,6.5516431 (benadering)
adres:         Hof van Halenweg 2, 9414 AG Hooghalen (google maps)

Door een plakoksel is tijdens een storm in het verleden een arm uitgebroken. Deze arm is echter niet afgestorven, maar in leven gebleven. Dit kan alleen gebeurd zijn doordat hout na de val van de arm nog steeds in staat was om sappen door te geven.

De gevallen arm heeft zelf nieuwe takken gemaakt: tegen de zwaartekracht in (geotrope groeiwijze). Zo ontstaan een rij vertikale takken uit een horizontale tak of arm. Dit heet een harpboom. Dit is vrij zeldzaam. Mattheck (1995) beschrijft de harpboom in o.a. het handboek Boomveiligheid: "De zwaar uitgroeiende takken van dergelijke bomen ontwikkelen zich vervolgens tot stammen [..]. Zij staan evenwijdig en fier rechtop en lijken zo op de snaren van een harp."

Zo'n harpboom kan ook ontstaan doordat een boom met kluit omwaait maar wel in leven blijft.
 

Dubbel uitgebroken plakoksel in het Speulderbos

In het speulderbos staat een vitale boom. Deze boom had 2 plakoksels. Deze zijn beide uitgebroken. De boom heeft het overleeft - heel bijzonder voor een beuk!




 

Vragen?

Als iets niet duidelijk is of je hebt vragen - laat weten.
 

Geraadpleegde literatuur

1. Mattheck, C., Bethge, K., & Weber, K. (2015). The body language of trees: Encyclopedia of visual tree assessment.

2. Mattheck, Claus, Helge Breloer, and B.M. Visser. 1995. Handboek boomveiligheid: de boombreuk in mechanica en rechtspraak. Almere-Haven: Pius Floris Produkties.

3. Prooijen, G.J. van, and Y. in 't Velt. 2008. Stadsbomen vademecum Dl. 3A, Dl. 3A . Stadsbomen Vademecum. Arnhem: IPC Groene Ruimte.

4. Prooijen, G.J. van, and Y. in 't Velt. 2012. Stadsbomen vademecum Dl. 3B, Dl. 3B . Stadsbomen Vademecum. Arnhem: IPC Groene Ruimte.