MTA (Mycological Tree Assessment): het boek, het systeem en de meester

update/correctie 24 oktober 2015: organisatoren
update 14 januari 2016: links auteursrecht, citaatrecht en licentievormen
update 4 maart 2016: toegevoegd foto voor breuk


In 2015 heb ik de masterclass MTA (Mycological Tree Assessment) gevolgd. Deze cursus is meer dan alleen een opleiding met een geweldig boek, het is onderdeel van de introductie van Mycological Tree Assessment, een systeem naast de VTA (Visual Tree Assessment) van Mattheck om bomen op veiligheid te beoordelen. (Meer over boomveiligheid, want daar is het de boomverzorger natuurlijk om te doen).

De organisatoren van de cursus zijn: Expedio Arbori en Boom-KCB, de cursus wordt gegeven door Gerrit Jan Keizer, grootmaestro (© Starre 2014) als het om kennis van paddenstoelen of zwammen gaat (mycoloog en/of bosecoloog in de beschrijving van de cursus). Of je de MTA methode gaat gebruiken of niet, de cursus is geweldig. Het boek ook.
 

Het boek Mycological Tree Assessment - Geen bomen zonder zwammen - recensie

Het boek is niet gewoon nog een boek over bomen of over paddenstoelen, het beschrijft het ecosysteem van bomen en zwammen. Ze kunnen namelijk niet zonder elkaar.

Het boek is toegankelijk geschreven. Met elk kennisniveau is dit boek te raadplegen. Het Stadsbomen Vademecum heb je niet meer nodig. (correctie: als het gaat om zwammen en houtrot imho).
 

Bomen liegen niet - zwammen ook niet

MTA kijkt niet naar alleen de boom maar ook naar het ecosysteem waarin die boom leeft. En daar is verrassend veel over te 'lezen' als je de signalen leert te zien. Zoals je met VTA naar bomen leert kijken, naar hun lichaamstaal - bomen liegen niet, zo kijk je met MTA naar het ecosysteem, paddenstoelen liegen namelijk ook niet.

Het boek is niet een catalogus van zwammen, (soortbeschrijvingen) het is veel meer. Bovendien zie je nu pas wat de Duitse professoren hebben laten liggen. Mattheck heeft het vaak over de gevolgen van zwammen, niet de oorzaken.

Het boek begint met een uitleg over het boomsoorteigen ecosysteem. Hier wordt beschreven dat een boom, zijn standplaats en omgeving een dynamisch systeem is waar paddenstoelen en zwammen een onmisbaar onderdeel vormen. Deze zwammen kunnen een indicator zijn waar veel uit af te leiden valt - als je de signalen leert herkennen.
 

Lichaamstaal van zowel de bomen als de paddenstoelen en zwammen

Het volgende onderdeel in het boek: Mycological Tree Assessment beschrijft Keizer de lichaamstaal van zowel de bomen als de paddenstoelen en zwammen. Hierbij uiteraard ook praktische zaken als de diagnostiek van de stabiliteit en gevaarzetting (p. 52). In dit hoofdstuk ook veel uitleg over de verschillende soorten houtrot, demarcatie- en afgrendelingszones en noodbloei van niet alleen bomen maar ook van (parasitaire) zwammen. Zwammen kunnen namelijk ook noodbloei vertonen, een belangrijke indicator voor een zeer gevaarlijke toestand.
 

Soortbeschrijvingen van de zwammen

Vervolgens de soortbeschrijvingen van de zwammen. Deze opsomming kent veel meer soorten en geeft bovendien meer informatie per soort dan het Stadsbomen Vademecum.

Na de beschrijving van de soorten komen bijlagen. Deze zijn tenminste even interessant, daarom bespreek ik ze.
 

Casussen

Casussen: Keizer beschrijft een aantal individuele bomen. Op pagina 332 een beuk met een aantasting van de honingzwam. Klassiek verhaal: verharding, zwam... gevaarlijke boom. Alleen Keizer beschrijft dit op zijn eigen manier: de boom en omringende bomen als ecosysteem met verschillende zwammen die elk een indicator zijn. Ik citeer voor de duidelijkheid een alinea (p. 337): “Het grootste cluster van vruchtlichamen vertoonde tekenen van noodbloei, hetgeen een symptoom is van uitputting van het substraat, een inmiddels volledig ondermijnde gestel- of trekwortel”.

Typisch MTA: naar de staat van vruchtlichamen kijken om de toestand van de boom de beoordelen.

Last but not least: tabellen, 4 stuks. Ik noem er een paar omdat ze voor de boomverzorger bij een assessment of schouw waardevol en vernieuwend zijn:

• plaats aan de boom per zwam
• de combinatie van zwam en boomsoort
• de gevaarzetting die van de aantasting van een boomsoort door een specifieke zwam uitgaat: van 25 boomsoorten in combinatie met 51 zwammen geeft de tabel (p. 366) per combinatie aan of er sprake is van verhoogd:
  • windworprisico
  • stambreukrisico
  • kroonbreukrisico takbreukrisico
  • risico op uitbreken van plakoksel en...
  • risico op uitbreken van plakoksel door rhizomorfen en/of adventiefwortels.

Vooral dat laatste heeft een antwoord gegeven: Dikke beuk waarvan jaren geleden deel 1 van plakoksel uitgebroken was (rechts) en tijdens de laatste zomerstorm de andere helft (links). De adventiefwortels in een plakoksel zijn een signaal dat er nog niet zichtbare rottingsprocessen plaatsvinden. De vruchtlichamen zijn nog niet zichtbaar. Foto is door mij voor de cursus genomen.



En de boom na het uitbreken van de eerste arm maar voor het uitbreken van de 2e arm

 

Het boek

Het boek is hard gekaft, prachtig vormgegeven door Inverde zelf en voorzien van een index. Dat laatste is een verbetering op 'de Verborgen Boom', het vorige boek van Keizer.

Het is al in de verkoop bij Inverde met een levertijd van 1 tot 2 werkdagen voor 55 euro inclusief 3.11 euro BTW (België). Met PostNL komt het boek naar Nederland voor 5.95 euro.

Op verzoek van Keizer nog geen foto van het boek.

De uitgevers van het boek zijn: Inverde en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Deze uitgevers hebben ook het boek Het Beheer van Veteraanbomen uitgegeven (kan je gelijk meebestellen) en het Het Technisch Vademecum Bomen - Agentschap voor Natuur en Bos, Brussel 2008, legaal als gratis PDF te plukken van de server van Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid.
 

De cursus Masterclass Mycological Tree Assessment

De twee daagse cursus wordt gegeven door Gerrit Jan Keizer - met veel humor. Het tempo en het niveau is hoog, HBO niveau naar mijn mening. Ik heb niet het idee dat ik nu met de MTA methode uit de voeten kan, daar is nog veel zelfstudie voor nodig.

Om met de kennis bomen op veiligheid te controleren met de MTA kennis is een ding: om dat ook te kunnen rapporteren is een tweede, dat is zonder meer HBO+ niveau. De benodigde kennis van aanvalsstrategieën van zwammen is dan nog hoger. Je moet namelijk niet alleen de zwam kunnen determineren, je moet ook zijn levensfase herkennen. En daarbij weten dat dezelfde soort zwam niet in elke boomsoort dezelfde problemen veroorzaakt. Maar los van wat je doel is, de cursus is buitengewoon leerzaam.
 

De MTA methodiek

Om de fase waarin MTA zich bevindt qua ontwikkeling citeer ik eerst een vraag en antwoord uit een interview in 2012 door Peter Bennink waarin hij de vraag stelt aan Keizer:

Bennink: “Is MTA een methode die voor boomtechnici toepasbaar is?”
Keizer: „Nu nog niet. Het probleem is dat boomtechnici te weinig kennis hebben van zwammen, en mycologen te weinig kennis hebben van bomen. Ik werk nog aan verschillende manieren om de methode uit te dragen en mensen erin op te leiden. In eerste instantie wil ik boomtechnici laten kennismaken met deze manier van naar bomen kijken.” Bron: Peter Bennink interviewt Keizer, Tuin&Landschap [ 17/18 ] 2012.

Inmiddels is als solide basis het boek uitgebracht, maar veel vragen blijven. Ik kan niet na het volgen van de cursus een assessment uitvoeren op basis van de kennis MTA, ook niet na veel zelfstudie, de methodiek is nog niet concreet genoeg. Dat ga ik nader toelichten.

De VTA methode is volwassen, er zijn meerdere opleidingen, certificeringen, boeken, collega's om bij te rade te gaan, noem maar op. Ook is de methodiek getest door rechtszaken in vele landen. Dat is er allemaal nog niet voor de MTA-methode.

Zeker wat betreft opleidingen kan een nieuwe methode misschien voor verrassingen zorgen. De uitgever van het boek is Inverde uit België. Gaan behalve Expedio Arbori en Boom-KCB ook andere opleidingen een rol spelen? Zeker nu er een nieuwe aanbieder is, het Praktijk Centrum Bomen, naast de bestaande grote spelers waaronder Helicon, IPC Groene Ruimte en Groene Welle. En misschien krijgt MTA wel een plaats in de opleidingen European Treeworker (ETW) en European Tree Technician (ETT).

Ik heb het sterke vermoeden dat de MTA-methode een belangrijke toevoeging zal worden, omdat de basis heel sterk is: het boek geeft boomverzorgers een kans om meer te begrijpen van zwammen. Maar, er is nog een weg te gaan.
 

Boomverzorgers eigen ecosysteem (© Starre 2015)

Als eerste: er is nog geen MTA-opname formulier, wel een beslisboom of stroomschema (© Keizer 2015) En daar zit meteen een probleem om met de methode aan de slag te gaan en bijvoorbeeld een rapport voor een klant op te stellen. Het is namelijk beschermd door copyright (of in het nederlands: het auteursrecht), ik mag het niet delen. Althans, dat beweert Keizer.

Dat wordt lastig als je een rapport wilt opstellen voor een gemeente bijvoorbeeld, wat als je rapport openbaar wordt door een WOB-verzoek? Dan schend je mogelijk het auteursrecht van Keizer. En dat is een gok. Jij zal maar de eerste boomverzorger zijn welke een brief van een advocaat op de deurmat krijgt.

Je kan zelfs niet het beslisschema delen met medecursisten of ETT'ers. Hierdoor kan er niet een leeromgeving ontstaan: geen boomverzorgers eigen ecosysteem.

Dit is ook waarom ik als knipoog naar dit probleem een © achter 'Boomverzorgers eigen ecosysteem' zet, een analogie naar en post van Keizer op een Engels online forum voor boomverzorgers.

Voordat er een omgeving met mensen, opleidingen, certificeringen kan ontstaan moet Keizer eerst heldere regels stellen en juridische mogelijkheden geven. MTA is een beschermde naam, maar het is voor mij als ondernemer riskant om te investeren in voornamelijk tijd voor studie om later te ontdekken dat ik geen MTA rapporten mag schrijven waarin ik de naam MTA gebruik.
 

Een copyleft licentie

Een oplossing is misschien de volgende: Onderdelen van de MTA-methodiek, bijvoorbeeld enkele tabellen en tenminste de beslisboom beschikbaar maken onder een copyleft licentie zoals een Creative Commons-licentie.

Hiermee is het mogelijk afgeleid werk te maken, zoals een opnameformulier of zelfs software voor in het veld. Zeker een overzichtelijker opnameformulier, daar zou ik namelijk graag een bijdrage aan leveren - en teruggeven aan de 'community' of het 'boomverzorgers eigen ecosysteem'!
 

Meer over de auteurswet, citaatrecht en licenties

Charlotte's Law & Fine Prints heeft hierrr een overzicht met niet alleen een stroomschema of infographic (beslisboom) of je een beeld [of tekst] mag gebruiken, maar ook uitleg over verschillende licenties. Wordt ook een belangrijke beperking van het auteursrecht besproken: het citaatrecht.
 

De meester

Sluit ik af met hoe is die GJ Keizer (Gerrit Jan ,"u zeggen doen ze in Belgie" Keizer)?

Oordeel zelf. Na de eerste cursusdag GJ: “Ik moet weg, hier aan het einde van de weg staat een boom! Ik: “mag ik ff volgen, ik heb die boom ook gezien.” “Prima”. Bij die boom ging de cursus gewoon door. Ik kan het iedereen aanraden: ga met Gerrit Jan onder een boom staan.




MTA is een geweldig onderwerp. Contact me als je meer wilt weten of iets te delen hebt. Dat delen kan ook hier, op Treehugs.


ing. Geert Starre 22 oktober 2015